SVIKAMYLLA Í GEGNUM RÉTTARKERFIÐ

Inngangur
Þetta mál byrjaði árið 2009 og er nú á árinu 2016 enn í gangi. Það mistókst að leiða það til lykta. Það er vegna þess að málsaðili sem vann fullan málefnalegan sigur í málinu tapaði því í meðförum stjórnkerfisins og dómskerfisins. Þetta lítur út fyrir að vera þversögn en er það samt ekki. 

Málið hófst með ráðabruggi hjóna um að komast yfir eigur gamallar konu með heilabilun af völdum Alzheimersjúkdóms. Upp komst um það og unnið var að því að koma í veg fyrir að gamla konan yrði höfð að féþúfu, en þá upplýstist jafnframt að Sýslumaðurinn í Borgarnesi (í tíð Stefáns Skarphéðinssonar sýslumanns) hafði gert alvarleg embættisafglöp og ekki farið að lögum. Þá varð algjör viðsnúningur og allt kapp var lagt á að hylma yfir afglöpin. Kerfið átti þarna sinna hagsmuna að gæta. Allt varð rétt öðrum megin í málinu, sama hversu illa það stóðst rök, og allt varð rangt hinum megin, sama hversu vel það var rökstutt. Síðan gekk hver maðurinn undir öðrum við að þagga málið niður, en það hefur samt ekki tekist og mun ekki takast. Ekkert hefur dugað til að kerfið sjái að sér.

Í rúmt ár hefur verið reynt að stöðva birtingu á þessari umfjöllun minni um þetta hæstaréttarmál hér á vefnum bæði með kærum til Persónuverndar, sem er með málið á sínu borði, og til Siðanefndar Sálfræðingafélags Íslands, sem úrskurðaði þann 6. febrúar 2017: „Eftir að hafa farið gaumgæfilega yfir innsent erindi og öll fylgiskjöl getur nefndin ekki séð að GHB sálfræðingur hafi gerst brotlegur við siðareglur sálfræðingafélagsins, og málið því fellt niður.“

Í ferli þessa máls hefur það fyrir löngu hætt að vera hagsmunamál, enda snerist það frá byrjun um það að verjast sviksemi og misneytingu. Auk þess er óumdeilt að hjónin komust yfir eigur gömlu konunnar og það meir að segja staðfest með hæstaréttardómi. Í mínum huga er þetta mál prinsippmál.  Það snýst um að gefa ekki eftir fyrir gagnvart ótugtarskap og upplýsa um misbeytingu valds og hylmingu á embættisglöpum stjórnkerfinu og dómskerfinu. Ég tel mikilvægt að afhjúpa dugleysi og hjarðhegðun sem birtist í þessu máli og sem kom mér raunar á óvart. Mikil hlutdrægni og óvirðing fyrir lögum og reglum þykir mér hafa komið fram hjarðhegðun þessari.

Þó að það sannaðist óyggjandi að logið var fyrir rétti, þá var alveg litið framhjá því. Sannleikanum var snúið svo mjög á hvolf í vitnisburði málsaðila, að engu var líkara en að fyrsti alzheimersjúklingur í heiminum hefði hlotið bata, sem því miður reyndist ekki rétt. Embættismenn hafa samt hagað sér í þessu máli eins og að slíkt kraftaverk gæti hafa gerst, amk hafa þau ekki sett fram neinar efasemdir þar um. Fjallað er um sömu manneskju eins og hún gæti bæði verið með sjúkdóminn eða án hans, sem auðvitað nær ekki nokkurri átt. Enginn embættismaður hefur getað skorið sig úr hópnum og haft sjálfstæða skoðun á þessu. Það gerðu þeir ekki heldur í sögu H. C. Andersens, Nýju fötin keisarans. 

Þetta mál er í mínum huga orðið að prinsippmáli sem snýst um það að standa gegn sviksemi tiltekinna einstaklinga og gegn óvönduðum vinnubrögðum embættismanna sem leyfa þannig ósóma að viðgangast í samfélaginu á kostnað æðri gilda, svo sem heiðarleika og réttlætis. Ég tek það skýrt fram að ég er aðeins að tala um atvik og óvönduð vinnubrögð í þessu tiltekna máli sem vöktu athygli mína, en er ekki að fjalla um starfsemi í stjórnkerfinu og dómskerfinu almennt. Þetta mál sýnir samt að það er eitthvað mikið að sem þarf að laga.

Dómsmálið 
Í grófum dráttum snýst þetta Hæstaréttarmál um hæfi sjúklinga með heilabilun af Alzheimer gerð til að undirrita löggerninga og breyta með því erfðarskrám, að gera viðskiptasamninga og að afsala sér eignum. Málið snýst einnig um lögmæti vottana þegar Alzheimersjúklingur undirritar slíka löggerninga. Það fjallar líka um ábyrgð sýslumanns og það hvort hann hafi farið að lögum við skipun ráðsmanns fyrir Alzheimersjúkling eða ekki gert það. Getur það talist eðlilegt í okkar samfélagi, að Alzeimerssjúklingar fái skjöl til undirritunar þar sem þeir afsala aleigu sinni til ráðsmanna sinna? Eru þeir sjúklingar dómbærir og hæfir til þess? Í þessu máli mat Hæstiréttur svo vera og það þrátt fyrir að ekki væri vottað um andlegt hæfi sjúklings við undirritun. Það lá hvorki fyrir staðfesting á því að sjúklingurinn skildi hvað hann var að undirrita né að hann skildi hinar flóknu og alvarlegu afleiðingar þess að undirrita. Full ástæða er til að vekja umræðu um þetta mál, því það er fordæmisgefandi.

Í þessu máli var reynt að leyna því, m.a. fyrir sýslumannsembætti og dómstólum, að Alzheimergreining hafði verið gerð. Ósannindi voru sögð í vitnastúku fyrir rétti og sjúkraskrá var fölsuð í vitnisburði (mikilvægum orðum var breytt við lestur úr henni). Fullyrt var að Alzheimersjúklingurinn væri með fulla dómgreind og fulla rökhugsun, sem er augljós þverstæða. 

Hæstiréttur Íslands byggði frávísun sína á málinu á umdeildri undirritun Alzheimersjúklings á erfðaskrá dagettri 20. október 2011. Undirritun fór fram nær tveimur árum eftir að sjúklingurinn hlaut greiningu, sem var í ársbyrjun 2010. Ákvörðun Hæstaréttar leiddi til þess að eldri systir fékk fullan arf og yngri systir ekkert. Rétturinn ákvað að sú yngri hefði misst málsaðild við það að Alzheimersjúklingurinn undirritaði erfðaskrá.

Það að auki dæmdi dæmdi Hæstiréttur yngri systurina til refsingar fyrir að andæfa þeirri eldri með því að höfða dómsmál. Sterk rök standa til þess að Hæstiréttur hafi þar hengt bakara fyrir smið og um leið brotið meginregluna um það menn skuli teljast saklausir nema að sekt þeirra sé sönnuð.  

Hæstiréttur dæmir svo að erfðaskrá dagsett 20. október 2011, þar sem enginn vottaði um andlegt hæfi Alzheimersjúklingsins við undirritunina, sé gild. Erfðalög krefjast þess þó ófrávíkjanlega að vottað sé um andlegt hæfi. Rétturinn ákveður svo að ekki þurfi að votta um andlegt hæfi Alzheimersjúklings þegar hann afturkallar fyrri erfðaskrár og ályktar út frá því að við það hafi málsaðild yngri systurinnar fallið niður.

Hvers vegna vottaði enginn um andlegt hæfi sjúklingsins eins og erfðalög krefjast?

Vandi Hæstaréttar í þessu er sá að nýja erfðaskráin og afturköllun eldri erfðaskráa eru eitt og sama skjalið, sem ber heitið Erfðaskrá. Í 1. gr. skjalsins kveður á um nýjan einkaerfingja, og með ólöglega vottaðri undirritun samanber erfðalög. Í 2. gr. grein skjalsins er afturköllun fyrri erfðaskráa, og með sömu vottun sem þá telst orðin lögleg samkvæmt dómi Hæstaréttar. Stenst þetta? Getur ólöglega vottuð erfðaskrá orðið lögleg erfðaskrá við það eitt að í henni sé getið um það að fyrri erfðaskrár falli úr gildi?

Í málinu stóðu G (Guðrún Soffía Karlsdóttir) og J eiginmaður hennar (Jón Bjarnarson heimilislæknir) fyrir því að setja K (Katrínu, aldraða frænku G og H) í Alzheimergreiningu árið 2009. Formleg greining á sjúkdómi K fór fram á Minnismóttöku LSH Landakoti í ársbyrjun 2010. G gerðist ráðsmaður K í maí 2010 en leyndi Alzheimergreiningunni fyrir sýslumanni, þ.e. yfirráðsmaður. Á þeim tímapunkti stóðu þær systur G og H (Hildur Halldóra Karlsdóttir, eiginkona mín) til að erfa K að jöfnu. Þó að ég tengist þessu máli sem maki málsaðila, þá er ég full fær til málefnalegrar umræðu um það. Hver á að standa með henni þegar á henni er brotið ef ekki ég? Ég færi rök fyrir því að Héraðsdómur Vesturlands og Hæstiréttur íslands hafi sniðgengið hennar hlið í málinu og litið framhjá mikilvægum staðreyndum. Réttlætiskennd minni er misboðið og því tel ég rétt og mér skylt að fjalla um málið. 

Grein Gunnars Hrafns, Hliðin sem Hæstiréttur sniðgekk, sýnir að dómstólar hvorki fjölluðu um né tóku á mikilvægum staðreyndum og málsatvikum.

Sönnuð ósannindi G og það fyrir rétti
Fyrir héraðsdómi þann 30. apríl 2013 var G spurð af hæstaréttarlögmanni út í það hvort hún hefði fyllt út spurningalista um Alzheimereinkenni hjá K við greiningu á heilabilun K á Landakoti. Spurningar og svör voru svona:

Vitnisburður G  Þann 30. apríl 2013 fyrir rétti kvaðst G hafa svarað svona spurningalistum um K á árunum 2009 og 2011. Þarna fullyrti að G m.a. að K „er algjörlega með alla rökhugsun og allt þannig í lagi“.  Og það á árinu 2013!

Það kom í ljós að G hafði svarað listunum allt öðru vísi en hún sagði fyrir rétti. Hún lýsti K á listunum sem mjög vitskertri árið 2009 og 2011. Hún kvað þessa skerðingu hafa byrjað að gerast 10-11 árum fyrr.

Vitnisburður taugasálfræðings í héraðsdómi skömmu síðar þann 30. apríl 2013 um það hvernig G svaraði IQCODE spurningalistunum á árunum 2009 og 2011 var svona. Sá vitnisburður sýnir að G kvað K hafa hrakað mjög mikið á öllum þáttum hugrænnar getu og minnis. G kvað þá versnun á vitsmunaþáttum hafi þróast á ellefu ára tímabili eða allt frá 1999 til 2011. Einkunn versnunar á vitrænni getu, fyrir bæði árin, er með því hæsta sem sést.

Samkvæmt gögnum sem þáverandi dómstjóri í Héraðsdómi Vesturlands sendi frá sér og fóru í dreifrá héraðsdómi, sem urðu málsgögn fyrir hæstarétti, þá var svörun G á IQCODE spurningalistunum á þessa leið á árunum 2009 og 2011. Þessi vitnisburður úr undirrétti varð svo málsgögn í Hæstarétti.

Nánari greiningu á ósannindum G má sjá hér.

Samt fullyrti G það fyrir rétti 30. apríl 2013, sem fyrr segir að K sé með „algjörlega með alla rökhugsun og allt þannig í lagi“ og það á árinu 2013! Á því ári átti K einnig að standa fyrir framkvæmdum við endurnýjun á húsi sem komið var úr eigu K og í eigu G. Var G að lýsa kraftaverki á sviði lækninga heilabilunar af Alzheimergerð eða var um eitthvað allt annað að ræða?

Viðskipti við Alzheimersjúkling
Eftir að meta vitræna versnun K svona mikla, þá sá G ráðsmaður ekkert því til fyrirstöðu að gera eftirfarandi viðskiptasamning við hana.
Skiptayfirlýsing (BLS1)  (BLS2)

Alzheimersjúklingur látinn undirrita erfðaskrár
Samkvæmt Erfðaskrá sem K undirritaði 2006, þá andlega heil, áttu G og H að erfa hana að jöfnu.  Árin 2010-2011 var K, þá orðin Alzheimersjúklingur, látin undirrita þrjár breyttar erfðaskrár sífellt meir til hagsbóta fyrir G (ráðsmann) uns G fékk allt.
Erfðaskrá 26. maí 2006
Erfðaskrá 5. ágúst 2010 og BLS 2
Erfðaskrá 16. júní 2011

 Erfðaskrá 20. október 2011

Skrif um málið í MBL 20. og 26. febrúar og 5. mars 2015

Eftir skrif mín í Morgunblaðið þann 20. febrúar 2015 svaraði Jónas Haraldsson lögfræðingur undir því yfirskyni að hann væri ótengdur aðili og svo svaraði ég honum. 
Fyrsta grein
Svar Jónasar Guðmundssonar lögfræðings

Svar Gunnars   

Eftir þessa ritdeilu upplýsti lögmaður Hildar bæði Jónas Haraldsson lögfræðing m.a. um þetta: 
„Hæstiréttur ákvað málflutningsdag í umræddu máli, að mig minnir 8. febrúar, eða 9 dögum fyrir málflutninginn 17. febrúar, þá var ég bundinn í báða skó, og lái mér hver sem vill að hafa í þeirri stöðu fengið annan lögmann til að taka við málinu til flutnings í Hæstarétti.
Ég gekk aldrei á eftir því að Hæstiréttur breytti sinni dagskrá fyrir mig, enda vitum við báðir að þannig starfar rétturinn ekki. Ég lét hins vegar vita hve leitt væri að málflutningur skyldi hafa verið ákveðinn á degi sem ég hafði rúmum 3 vikum áður tilkynnt sérstaklega að hentaði mér alls ekki, og fékk staðfestingu Hæstaréttar á því að þarna hefðu orðið mistök.“ 

Hæstiréttur bað Hildi ekki afsökunar á „mistökum“ réttarins, en lét þau hiklaust bitna á henni. Rétturinn gaf henni ekki þann stutta 3-4 vikna frest til þess að finna nýjan hæstaréttarlögmann, eins og mig minnti, heldur var fresturinn enn styttri en það, aðeins 9 dagar.
 

Réttlátir dómar og traust til Hæstaréttar:
Mbl. grein Gunnars, 25. september 2015   Í PDF útgáfu 

Tvær greinar eftir Gunnar í Mbl. 2014 fjölluðu um réttarfarsatriði í þessu dómsmáli:
Grein 1
Grein 2